Astma, nieprawidłowa masa ciała i rola medycyny stylu życia #GetActive | #BądźAktywny

Wpis powstał w ramach kampanii prowadzonej przez Exercise is Medicine #GetActive
#BądźAktywny, której celem jest przybliżenie – w teorii i praktyce – roli aktywności fizycznej w leczeniu i profilaktyce najczęstszych chorób przewlekłych. Jako PTMSŻ wspieramy akcję, rozszerzając perspektywę także o inne elementy stylu życia wpływające na rozwój i przebieg wybranych jednostek chorobowych. Sierpień to miesiąc dedykowany astmie, a nasz artykuł poświęciliśmy związkowi pomiędzy astmą a otyłością. Śledźcie #GetActive w mediach społecznościowych oraz regularnie naszego bloga po więcej informacji!

 

Szkic epidemiologiczny

Na astmę choruje ponad 300 milionów osób. Jest to jedna z najbardziej rozpowszechnionych chorób na świecie i najczęściej występująca przewlekła choroba u dzieci. W Polsce dotyka ona aż 11% dzieci i 9% dorosłych. Według prognoz liczba chorych na astmę wzrośnie o 100 mln do 2025 r. [1].

Chociaż obciążenie genetyczne i narażenie środowiskowe są ważnymi czynnikami etiologicznymi astmy, nie tylko one odpowiadają za szybko zmieniającą się epidemiologię tej choroby. Badania podkreślają, że wzrost ten jest istotnie powiązany ze zmianami środowiskowymi np. urbanizacją oraz niezdrowym stylem życia. [2–6].

Astma, otyłość i styl życia

Zarówno astma, jak i otyłość to choroby o etiologii zapalnej, które występują powszechnie w krajach zachodnich. Dowody wskazują, że otyłość przyczynia się do wzrostu częstości występowania astmy i może przekształcić stabilną, dobrze kontrolowaną astmę w trudniejszy do leczenia fenotyp [7, 8].

Istnieje zatem pilna potrzeba interwencji dotyczących stylu życia w opiece nad chorymi na astmę, które będą koncentrowały się na leczeniu otyłości i ściśle powiązanych z nią zachowań ryzykownych w zakresie nieprawidłowej diety i braku aktywności fizycznej.

Otyłość wiąże się ze zwiększoną ciężkością astmy, gorszą jej kontrolą, częstszymi zaostrzeniami, zmniejszoną odpowiedzią na leki na astmę oraz obniżoną jakością życia [9, 10]. Istnieją również dowody sugerujące, że otyłość zwiększa częstość występowania astmy [10]. Ze względu na złożoną etiologię otyłości istnieje prawdopodobieństwo, że istnieje kilka fenotypów astmy towarzyszącej otyłości, z różnymi czynnikami i objawami klinicznymi.

Siedzący tryb życia, który często jest również czynnikiem przyczyniającym się do powstania otyłości, może wiązać się z gorszymi wynikami leczenia astmy. Astmatycy rzadziej ćwiczą niż osoby bez astmy ze względu na ryzyko wystąpienia zwężenia oskrzeli indukowanego wysiłkiem fizycznym (EIB). Należy jednak pamiętać, że astma nie jest przeciwwskazaniem do aktywności fizycznej, a siedzący tryb życia może przyczyniać się do progresji tej choroby [11, 12]. 

U dzieci

Wzrost ryzyka astmy spowodowanej otyłością może rozpocząć się już w okresie życia płodowego. W metaanalizie przeprowadzonej z udziałem ponad 108 000 uczestników stwierdzono, że otyłość matek oraz przyrost masy ciała podczas ciąży są niezależnie związane z ~ 15–30% wzrostem ryzyka astmy u potomstwa, co potwierdzają również inne badania naukowe [13, 14]. Ryzyko to nie wynika tylko z otyłości dziecka [15] – mechanizmy mogą obejmować zmiany zapalne lub inne zmiany zachodzące w czasie ciąży lub we wczesnym okresie poporodowym [16–18]. Ponadto mechanizmy te mogą wyjaśniać, dlaczego nadmierny przyrost masy ciała w okresie niemowlęcym jest powiązany z nawracającymi świszczącymi oddechami oraz astmą u dzieci [19, 20].

Otyłe dzieci mają zwykle większe nasilenie astmy [21–23] oraz niższą jakość życia [24]. Ponadto trudniej u nich uzyskać optymalną kontrolę choroby [25]. U wielu otyłych dzieci chorujących na astmę obserwuje się zaburzoną reakcję ze strony limfocytów Th1, szczególnie w zakresie odpowiedzi na bodźce zapalne. Skutki patologicznej odpowiedzi limfocytów Th1 przejawiają się pod postacią uogólnionej reakcji zapalnej, insulino oporności, a także jako zmiany w metabolizmie lipidów [26–28]. Te dzieci i młodzież mają również tendencję do zmniejszonej odpowiedzi na leki na astmę. Korzystając z danych pochodzących z Childhood Asthma Management Program (CAMP) opisano, że dzieci z nadwagą i otyłością, chorujące na astmę, wykazywały zmniejszoną odpowiedź na wziewne kortykosteroidy (ICS). Skutkowało to koniecznością zwiększenia dawek leków i prowadziło do umiarkowanych oraz ciężkich zaostrzeń choroby [29]. Ponadto współwystępowanie otyłości u dzieci hospitalizowanych z powodu astmy, wiązało się z dłuższym pobytem w szpitalu i wyższym ryzykiem potrzeby wentylacji mechanicznej [22]. Otyłe dzieci chorujące na astmę mogą być również bardziej podatne na nasilenie objawów w przypadku narażenia na zanieczyszczenia w pomieszczeniach [30].

U dorosłych

Statystyki pokazują, że prawie 60% dorosłych z ciężką astmą w USA jest otyłych [31]. Podobnie, jak w przypadku dzieci, otyli dorośli mają zwykle cięższy przebieg choroby, z 4-6-krotnie wyższym ryzykiem hospitalizacji, w porównaniu z dorosłymi astmatykami o prawidłowej masie ciała [32]. Otyli pacjenci gorzej kontrolują astmę i mają niższą jakość życia [33]. Co więcej otyli astmatycy nie reagują tak dobrze na standardowe leki, kontrolujące przebieg choroby.

Metaanaliza kilku badań prospektywnych z udziałem ponad 300 000 dorosłych wykazała zależność dawka-odpowiedź między otyłością a astmą: iloraz szans wystąpienia astmy wynosił 1,5 dla osób z nadwagą i 1,9 dla osób otyłych w porównaniu z grupą o prawidłowej masie ciała. W efekcie 250 000 nowych przypadków astmy w USA rocznie jest związanych z otyłością [34]. Związek ten radykalnie zmienił epidemiologię astmy w USA: częstość występowania astmy u dorosłych o prawidłowej masie ciała wynosi 7,1%, a u osób otyłych- 11,1%. Zależność ta jest jeszcze bardziej uderzająca w przypadku kobiet – częstość występowania astmy u kobiet szczupłych i otyłych wynosi odpowiednio 7,9 i 14,6% [35].

W związku z powyższym zmniejszenie masy ciała jest zalecane u otyłych pacjentów z astmą. Co więcej zmniejszenie masy ciała już o 5-10% poprawia jakość życia i kontrolę choroby u większości otyłych astmatyków.

W opublikowanym w ubiegłym roku przeglądzie systematycznym Okoniewski i współpracownicy [36] dokonali przeglądu sześciu randomizowanych badań kontrolnych. Zastosowane w nich interwencje prowadzące do zmniejszenia masy ciała, miały na celu ocenę poprawy przebiegu astmy. We wszystkich badaniach odnotowano zmniejszenie masy ciała o 1,8–14,5%. W większości badań odnotowano poprawę co najmniej jednego wyniku parametru dotyczącego czynności płuc. We wszystkich badaniach z wyjątkiem jednego stwierdzono poprawę wyników jakości życia. Dwa badania wykazały związek między utratą wagi a poprawą kontroli astmy, a w badaniu, w którym uzyskano największą utratę masy ciała (14,5%), odnotowano zmniejszenie potrzeby stosowania leków doraźnych oraz mniejsze ryzyko zaostrzeń.

Zmiana stylu życia nie tylko u pacjentów z nieprawidłową masą ciała

Połączone interwencje behawioralne, polegające na zmianie diety i aktywności fizycznej, dają obiecujące wyniki u otyłych dorosłych z astmą. Niewiele jednak wiadomo na temat ich skutków u  chorych na astmę dorosłych o prawidłowej masie ciała. Badania obserwacyjne wskazują na związek między składem diety, aktywnością fizyczną i kontrolą astmy niezależnie od występowania otyłości [37, 38]. Toennesen i współpracownicy opublikowali w 2017 roku wyniki pierwszego do tej pory randomizowanego badania kontrolnego, które miało na celu ocenę wpływu zmiany diety i aktywności fizycznej na kontrolę astmy u 125 nieotyłych (BMI <30) pacjentów z astmą [39]. Badanie to obejmowało 3 grupy interwencyjne (dieta, aktywność fizyczna, dieta + aktywność fizyczna) i grupę kontrolną (standardowa opieka). Zmiana diety polegała na implementacji diety wysokobiałkowej (25–28% energii), o niskim indeksie glikemicznym (≤55) i przeciwzapalnej (bogatej w warzywa, owoce, orzechy, chude mięso, ryby i owoce morza). Potrzeby kaloryczne każdej osoby zostały dobrane w celu stabilizacji masy ciała, jednak pomimo tego u pacjentów z grup interwencyjnych odnotowano znaczną utratę masy ciała. Aktywność fizyczna obejmowała 8 tygodni intensywnego treningu interwałowego na rowerach stacjonarnych do spinningu, powtarzanego 3 razy w tygodniu, w warunkach szpitalnych. Połączona interwencja, polegająca na zmianie diety i wdrożeniu aktywności fizycznej, w porównaniu ze standardową opieką, poprawiła kontrolę astmy (ACQ -0,9 vs. -0,3, p <0,05) i jakość życia związaną z astmą (AQLQ 1,0 vs. 0,5, p <0,01). Otrzymane rezultaty, postulujące, że osoby nieotyłe mogą również odnosić korzyści z połączenia diety i treningu interwałowego o wysokiej intensywności, są obiecujące.

Nowy kierunek? 

Pomimo szeregu farmakologicznych metod leczenia astmy, wielu pacjentów nadal doświadcza rezydualnych i uciążliwych objawów, które niekorzystnie wpływają na jakość ich życia. To sprawia, że pacjenci z astmą często szukają uzupełniających strategii leczenia mogącej wzbogacić schematy farmakologicznego leczenia astmy. Chociaż idea wykorzystania medycyny stylu życia w chorobach układu oddechowego dopiero się rozwija, możemy się wiele nauczyć z interwencji związanych ze stylem życia praktykowanych w  innych chorobach przewlekłych takich jak choroby układu krążenia czy cukrzyca. Płynące z nich doświadczenia mogą dostarczyć cennych spostrzeżeń na temat tego, jak włączać zmiany dotyczące stylu życia do opartych na dowodach praktycznych wytycznych dotyczących astmy oraz zidentyfikować subpopulacje osób reagujących.

Piśmiennictwo:

  1. Bousquet JKN. Global surveillance, prevention and control of chronic respiratory diseases: a comprehensive approach, 2007. 2007:vii–146. [Google Scholar]
  2. Dixon AE, et al. An official American Thoracic Society Workshop report: obesity and asthma. Proceedings of the American Thoracic Society. 2010;7(5):325–35. [PubMed] [Google Scholar]
  3. Lucas SR, Platts-Mills TA. Physical activity and exercise in asthma: relevance to etiology and treatment. J Allergy Clin Immunol. 2005;115(5):928–34. [PubMed] [Google Scholar]
  4. Sutherland ER. Linking obesity and asthma. Annals of the New York Academy of Sciences. 2014;1311(1):31–41. [PubMed] [Google Scholar]
  5. Torres-Borrego J, Moreno-Solis G, Molina-Teran AB. Diet for the prevention of asthma and allergies in early childhood: much ado about something? Allergol Immunopathol (Madr) 2012;40(4):244–52. [PubMed] [Google Scholar]
  6. Kim JH, Ellwood PE, Asher MI. Diet and asthma: looking back, moving forward. Respir Res. 2009;10:49. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
  7. Barros R, Moreira P, Padrão P, et al. . Obesity increases the prevalence and the incidence of asthma and worsens asthma severity. Clin Nutr 2017; 36: 1068–1074. [PubMed] [Google Scholar]
  8. Moreira A, Bonini M, Garcia-Larsen V, et al. . Weight loss interventions in asthma: EAACI evidence-based clinical practice guideline (part I). Allergy 2013; 68: 425–439. [PubMed] [Google Scholar]
  9. Peters U, Dixon AE, Forno E. Obesity and asthma. J Allergy Clin Immunol 2018; 141: 1169–1179. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
  10. Barros R, Moreira P, Padrão P, et al. . Obesity increases the prevalence and the incidence of asthma and worsens asthma severity. Clin Nutr 2017; 36: 1068–1074. [PubMed] [Google Scholar]
  11. Westermann H, Choi TN, Briggs WM, et al. . Obesity and exercise habits of asthmatic patients. Ann Allergy Asthma Immunol 2008; 101: 488–494. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
  12. Groth SW, Rhee H, Kitzman H. Relationships among obesity, physical activity and sedentary behavior in young adolescents with and without lifetime asthma. J Asthma 2016; 53: 19–24. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
  13. Forno E, Young OM, Kumar R, Simhan H, Celedon JC. Maternal obesity in pregnancy, gestational weight gain, and risk of childhood asthma. Pediatrics. 2014;134:e535–46. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
  14. Dumas O, Varraso R, Gillman MW, Field AE, Camargo CA., Jr Longitudinal study of maternal body mass index, gestational weight gain, and offspring asthma. Allergy. 2016;71:1295–304. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
  15. Harskamp-van Ginkel MW, London SJ, Magnus MC, Gademan MG, Vrijkotte TG. A Study on Mediation by Offspring BMI in the Association between Maternal Obesity and Child Respiratory Outcomes in the Amsterdam Born and Their Development Study Cohort. PLoS One. 2015;10:e0140641. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
  16. Malti N, Merzouk H, Merzouk SA, Loukidi B, Karaouzene N, Malti A, et al. Oxidative stress and maternal obesity: feto-placental unit interaction. Placenta. 2014;35:411–6. [PubMed] [Google Scholar]
  17. Wilson RM, Marshall NE, Jeske DR, Purnell JQ, Thornburg K, Messaoudi I. Maternal obesity alters immune cell frequencies and responses in umbilical cord blood samples. Pediatr Allergy Immunol. 2015;26:344–51. [PubMed] [Google Scholar]
  18. Costa SM, Isganaitis E, Matthews TJ, Hughes K, Daher G, Dreyfuss JM, et al. Maternal obesity programs mitochondrial and lipid metabolism gene expression in infant umbilical vein endothelial cells. Int J Obes (Lond) 2016 [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
  19. Popovic M, Pizzi C, Rusconi F, Galassi C, Gagliardi L, De Marco L, et al. Infant weight trajectories and early childhood wheezing: the NINFEA birth cohort study. Thorax. 2016 [PubMed] [Google Scholar]
  20. Casas M, den Dekker HT, Kruithof CJ, Reiss IK, Vrijheid M, de Jongste JC, et al. Early childhood growth patterns and school-age respiratory resistance, fractional exhaled nitric oxide and asthma. Pediatr Allergy Immunol. 2016 [PubMed] [Google Scholar]
  21. Ahmadizar F, Vijverberg SJ, Arets HG, de Boer A, Lang JE, Kattan M, et al. Childhood obesity in relation to poor asthma control and exacerbation: a meta-analysis. Eur Respir J. 2016;48:1063–73. [PubMed] [Google Scholar]
  22. Okubo Y, Nochioka K, Hataya H, Sakakibara H, Terakawa T, Testa M. Burden of Obesity on Pediatric Inpatients with Acute Asthma Exacerbation in the United States. J Allergy Clin Immunol Pract. 2016;4:1227–31. [PubMed] [Google Scholar]
  23. Aragona E, El-Magbri E, Wang J, Scheckelhoff T, Scheckelhoff T, Hyacinthe A, et al. Impact of Obesity on Clinical Outcomes in Urban Children Hospitalized for Status Asthmaticus. Hosp Pediatr. 2016;6:211–8. [PubMed] [Google Scholar]
  24. Borrell LN, Nguyen EA, Roth LA, Oh SS, Tcheurekdjian H, Sen S, et al. Childhood obesity and asthma control in the GALA II and SAGE II studies. Am J Respir Crit Care Med. 2013;187:697–702. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
  25. van Gent R, van der Ent CK, Rovers MM, Kimpen JL, van Essen-Zandvliet LE, de Meer G. Excessive body weight is associated with additional loss of quality of life in children with asthma. J Allergy Clin Immunol. 2007;119:591–6. [PubMed] [Google Scholar]
  26. Eising JB, Uiterwaal CS, Evelein AM, Visseren FL, van der Ent CK. Relationship between leptin and lung function in young healthy children. Eur Respir J. 2014;43:1189–92. [PubMed] [Google Scholar]
  27. Rastogi D, Fraser S, Oh J, Huber AM, Schulman Y, Bhagtani RH, et al. Inflammation, metabolic dysregulation, and pulmonary function among obese urban adolescents with asthma. Am J Respir Crit Care Med. 2015;191:149–60. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
  28. Vinding RK, Stokholm J, Chawes BL, Bisgaard H. Blood lipid levels associate with childhood asthma, airway obstruction, bronchial hyperresponsiveness, and aeroallergen sensitization. J Allergy Clin Immunol. 2016;137:68–74. e4. [PubMed] [Google Scholar]
  29. Forno E, Lescher R, Strunk R, Weiss S, Fuhlbrigge A, Celedon JC, et al. Decreased response to inhaled steroids in overweight and obese asthmatic children. J Allergy Clin Immunol. 2011;127:741–9. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
  30. Lu KD, Breysse PN, Diette GB, Curtin-Brosnan J, Aloe C, Williams DL, et al. Being overweight increases susceptibility to indoor pollutants among urban children with asthma. J Allergy Clin Immunol. 2013;131:1017–23. 23 e1–3. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
  31. Schatz M, Hsu JW, Zeiger RS, Chen W, Dorenbaum A, Chipps BE, et al. Phenotypes determined by cluster analysis in severe or difficult-to-treat asthma. J Allergy Clin Immunol. 2014;133:1549–56. [PubMed] [Google Scholar]
  32. Holguin F, Bleecker ER, Busse WW, Calhoun WJ, Castro M, Erzurum SC, et al. Obesity and asthma: an association modified by age of asthma onset. J Allergy Clin Immunol. 2011;127:1486–93. e2. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
  33. Vortmann M, Eisner MD. BMI and health status among adults with asthma. Obesity (Silver Spring) 2008;16:146–52. [PubMed] [Google Scholar]
  34. Beuther DA, Sutherland ER. Overweight, obesity, and incident asthma: a meta-analysis of prospective epidemiologic studies. Am J Respir Crit Care Med. 2007;175:661–6. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
  35. Akinbami LJ, Fryar CD. NCHS data brief, no 239. Hyattsville, MD: National Center for Health Statistics; 2016. Asthma prevalence by weight status among adults: United States, 2001–2014. NCHS Data Brie. Hyattsville, MD: National Center for Health Statistics, 2016. [PubMed] [Google Scholar]
  36. Okoniewski W, Lu KD, Forno E. Weight loss for children and adults with obesity and asthma. A systematic review of randomized controlled trials. Ann Am Thorac Soc 2019; 16: 613–625. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
  37. Garcia-Aymerich J, et al. Prospective Study of Physical Activity and Risk of Asthma Exacerbations in Older Women. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine. 2009;179(11):999–1003. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
  38. Berthon BS, et al. Investigation of the association between dietary intake, disease severity and airway inflammation in asthma. Respirology. 2013;18(3):447–54. [PubMed] [Google Scholar]
  39. Toennesen LLMH, Hostrup M, Geiker NRW, Jensen CB, Porsbjerg C, Astrup A, Bangsbo J, Parker D, Backer V. Effects of exercise and diet in non-obese asthma patients– a randomised controlled trial. Journal of Allergy and Clinical Immunology- In Practice. 2017 Accepted for publication. [PubMed] [Google Scholar

 

O autorce:

Julia Bachór – studentka IV roku kierunku lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi i współzałożycielka łódzkiego Studenckiego Koła Naukowego MSŻ. Miłośniczka przygotowywania posiłków w duchu whole-food, plant-based diet i podróży. Swoją przyszłość wiąże z wykorzystaniem zdobywanej wiedzy z zakresu MSŻ w prewencji oraz leczeniu chorób sercowo-naczyniowych.

Otagowano