Cukrzyca typu 2 to pierwsza choroba niezakaźna, która została uznana przez Światową Organizację Zdrowia za epidemię. Dane NFZ wskazują, że w Polsce w 2014 roku na cukrzycę chorowało 2,55 mln dorosłych osób, w 2018 r. liczba ta wzrosła do 2,86 mln, co odpowiada blisko 10% populacji. Najistotniejszym środowiskowym czynnikiem ryzyka cukrzycy typu 2 jest otyłość, zwłaszcza otyłość brzuszna.

Ponad 90% przypadków cukrzycy można by uniknąć – dzięki zdrowemu stylowi życia, koncentrującemu się w 4 obszarach: zdrowemu odżywianiu (opartym przede wszystkim na nieprzetworzonych produktach pochodzenia roślinnego), utrzymywaniu prawidłowej masy ciała, regularnej aktywności fizycznej i niepaleniu (8). W poniższym artykule, z okazji Roślinnego Wyzwania, które już w maju rozpoczniemy, łącząc siły z kampanią RoślinnieJemy, syntetycznie przedstawiamy temat diety roślinnej w prewencji i leczeniu cukrzycy typu 2.

Dwukrotnie niższe ryzyko

Osoby, które ze swojej diety wyeliminowały mięso (laktoowowegetarianie i weganie) mają blisko dwukrotnie niższe ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2. W badaniu przeprowadzonym wśród Adwentystów Dnia Siódmego (AHS-2), w którym wzięło udział prawie 61 tys. uczestników, wykazano, że weganie cechują się najniższym indeksem masy ciała BMI i najniższym ryzykiem zachorowania na cukrzycę typu 2 (2,9% w porównaniu do 3,2% wśród laktoowowegetarian i 7,6% wśród osób na diecie tradycyjnej)(1).

Dlaczego?

Po pierwsze, ma to związek z samym ograniczeniem mięsa, innych produktów odzwierzęcych czy zmniejszonym spożyciem tłuszczów nasyconych – ich konsumpcja może stymulować wydzielanie insuliny lub obniżać wrażliwość tkanek na insulinę. Po drugie, w diecie osób odżywiających się roślinn(i)ej jest więcej miejsca na składniki działające „ochronnie”. Należą do nich między innymi błonnik, tłuszcze jedno- i wielonienasycone czy substancje przeciwzapalne zawarte na przykład w warzywach i owocach.

I po trzecie – samo przestrzeganie diety roślinnej zostało w licznych badaniach powiązane z niższym wskaźnikiem masy ciała. We wspomnianym już badaniu Adwentystów najwyższe BMI stwierdzono u nie-wegetarian (średnio 28,8), nieco niższe u fleksitarian, czyli osób spożywających mięso sporadycznie (27,3), u osób na diecie wegetariańskiej średnie BMI wynosiło 25,7, a najniższe BMI stwierdzono u wegan (23,6). Okazało się więc, że tylko osoby na diecie roślinnej miały statystycznie prawidłową masę ciała. Jest to niewątpliwie związane z wieloma czynnikami, do najważniejszych należy niska gęstość energetyczna produktów i większa ilość błonnika w diecie roślinnej. Większość niskoprzetworzonych produktów roślinnych ma mniej kalorii w tej samej objętości, co produkty odzwierzęce i przetworzone, przy jednoczesnym bogactwie składników odżywczych.(6), (7) Więcej na temat gęstości energetycznej pisze dr Damian Parol TUTAJ. 

Lepiej jeść więcej dobrego czy mniej szkodliwego?

Co ciekawe, badania pokazują, że większe korzyści zdrowotne przynosi unikanie produktów zwiększających ryzyko (czerwone i przetworzone mięso, jajka oraz napoje słodzone) niż włączanie produktów ryzyko zmniejszających (produkty pełnoziarniste, warzywa, owoce, niskotłuszczowy nabiał). W jednym z badań eliminacja wymienionych produktów wiązała się z trzykrotnie niższym ryzykiem rozwoju cukrzycy, z kolei włączenie korzystnych produktów redukowało ryzyko o nieco ponad 40% (3)

Dieta roślinna w leczeniu cukrzycy typu 2

Coraz częściej mówi się także o wykorzystaniu diety roślinnej w leczeniu cukrzycy typu 2. W 2003 r. przeprowadzono badanie, które porównywało dietę ówcześnie zalecaną przez Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne (ADA) z niskotłuszczową dietą wegańską. Okazało się, że aż 43% pacjentów na diecie wegańskiej mogło po kilku miesiącach zredukować liczbę przyjmowanych leków, a ich hemoglobina glikowana (HbA1c) spadła średnio o 1.23 pp. Wyniki pacjentów na diecie rekomendowanej przez ADA były znacznie gorsze: farmakoterapię można było zmniejszyć u 26% pacjentów, a obserwowany spadek HbA1c wynosił ok. 0.38 pp. (2) W najnowszych amerykańskich wytycznych leczenia cukrzycy z 2020 r. dieta roślinna jest wpisana jako rekomendowane postępowanie w modyfikacji stylu życia w leczeniu tej choroby (4). Również w 2020 r. stanowisko na temat odwracania cukrzycy za pomocą medycyny stylu życia opublikował American College of Lifestyle Medicine. Wśród terapeutycznych interwencji żywieniowych wspomniano też o niskokalorycznej diecie roślinnej.   

Wszystko albo nic? 

Nie musisz odżywiać się w pełni roślinnie, aby zmniejszać ryzyko insulinooporności i cukrzycy typu 2. Czy wiesz, że modyfikacja stylu życia: zdrowa – bardziej „roślinna” dieta oraz aktywność fizyczna mogą działać skuteczniej niż leki? W jednym ze słynnych już badań porównano skuteczność powszechnie stosowanej metforminy i zmiany stylu życia. Choć oba postępowania zapobiegały rozwojowi cukrzycy typu 2, modyfikacja stylu życia wypadła znacznie lepiej. W grupie przyjmującej metforminę częstotliwość choroby była o 31% niższa, w grupie, która zmieniła sposób odżywiania zwiększyła swoją aktywność aż o 58% w porównaniu do grupy kontrolnej (bez żadnej interwencji)(5).

Jeśli chcesz przeczytać więcej o diecie roślinnej i insulinooporności, polecamy też TEN artykuł autorstwa mgr Iwony Kibil.

Źródła:

(1)     McMacken, Michelle, and Sapana Shah. “A plant-based diet for the prevention and treatment of type 2 diabetes.” Journal of geriatric cardiology: JGC 14.5 (2017): 342.
(2) Barnard ND, Cohen J, Jenkins DJ, et al. A low-fat vegan diet improves glycemic control and cardiovascular risk factors in a randomized clinical trial in individuals with type 2 diabetes. Diabetes Care 2006; 29: 1777–1783.
(3) Schwingshackl L, Hoffmann G, Lampousi AM, et al. Food groups and risk of type 2 diabetes mellitus: a systematic review and meta-analysis of prospective studies. Eur J Epidemiol. 2017;32:363-375.
(4) Garber, Alan J., et al. “Consensus statement by the American Association of Clinical Endocrinologists and American College of Endocrinology on the comprehensive type 2 diabetes management algorithm–2020 executive summary.” Endocrine Practice 26.1 (2020): 107-139.
(5) Knowler, William C., et al. “Reduction in the incidence of type 2 diabetes with lifestyle intervention or metformin.” The New England journal of medicine 346.6 (2002): 393-403
(6) Tonstad S, Butler T, Yan R, Fraser GE. Type of vegetarian diet, body weight, and prevalence of type 2 diabetes. Diabetes Care. 2009 May;32(5):791-6. doi: 10.2337/dc08-1886. Epub 2009 Apr 7. PMID: 19351712; PMCID: PMC2671114
(7) Farmer B, Larson BT, Fulgoni VL 3rd, Rainville AJ, Liepa GU. A vegetarian dietary pattern as a nutrient-dense approach to weight management: an analysis of the national health and nutrition examination survey 1999-2004. J Am Diet Assoc. 2011 Jun;111(6):819-27. doi: 10.1016/j.jada.2011.03.012. PMID: 21616194.
(8) Ford ES, Bergmann MM, Kröger J, Schienkiewitz A, Weikert C, Boeing H. Healthy living is the best revenge: Findings from the European prospective investigation into cancer and nutrition-potsdam study. Arch Intern Med. 2009;169(15):1355-1362. doi:10.1001/archinternmed.2009.237