Selen to jeden z mikroskładników, który musi być dostarczany wraz z pożywieniem tak, aby zapewnić optymalne działanie ustroju. Nad jego znaczeniem w funkcjonowaniu i chorobach tarczycy pochylili się portugalscy naukowcy, efektem czego jest przegląd systematyczny Selenium and Thyroid Diesase: from Patophysiology to Treatment, stanowiący podstawę niniejszego artykułu.

Selenoproteiny – fundament zdrowej tarczycy

Stężenie selenu w tarczycy utrzymywane jest na wysokim poziomie i wiąże się z obecnością licznych selenoprotein zlokalizowanych w tkankach narządu. Selenoproteiny odgrywają kluczową rolę w regulacji aktywności hormonów tarczycy oraz kontrolują procesy oksydacyjne. Dotychczas opisano około 25 z nich i są to, przykładowo, peroksydaza glutationowa, która katalizuje proces przemiany nadtlenku wodoru w wodę, chroniąc komórki  przed destrukcyjnym wpływem stresu oksydacyjnego czy dejodynaza jodootyroniny, wpływająca na konwersję T4 do T3 bądź nieaktywnego metabolitu rT3.
Zainteresowanie badaczy rolą selenu w funkcjonowaniu tarczycy zintensyfikowało się w momencie wystąpienia endemicznego kretynizmu śluzowatego w Zairze (Demokratyczna Republika Konga), charakteryzującego się niedoborem jodu i selenu, niedoczynnością tarczycy, obrzękiem śluzowatym, problemami rozwojowymi i niepełnosprawnością intelektualną. Dzięki analizom naukowym udało się wyjaśnić, w jaki sposób niedobór selenu może wpływać na czynność tarczycy. Zmniejszone stężenie hormonu T3, będące wynikiem obniżonego stężenia selenoprotein niezbędnych do jego produkcji, zwiększa uwalnianie hormonu TSH z przedniego płata przysadki. TSH z kolei poprzez pobudzanie DIO (dejodynazy jodotyroniny) nasila konwersję T4 do T3, jednocześnie wzmagając produkcję nadtlenku wodoru. Z racji zmniejszonej aktywności selenozależnego enzymu usuwającego nadmiar toksycznego nadtlenku wodoru GPx (peroksydazy glutationowej) z tkanki tarczycowej, dochodzi do gromadzenia reaktywnego związku, niszczenia tyreocytów, a następnie włóknienia narządu. Widzimy więc, że potencjalne znaczenie tego mikroskładnika może być nawet większe niż zakładano dotychczas.

Zależność chorób od selenu

Światowa Organizacja Zdrowia zaleca spożycie 40 μg selenu dla mężczyzn oraz 30 μg dla kobiet każdego dnia. Dieta Europejczyków zawiera zaś średnio 40 μg dziennie. Mimo iż ilość ta mieści się z zakresie wartości rekomendowanych, istnieją schorzenia, w których zapotrzebowanie na omawiany pierwiastek wydaje się być większe, a jego zwiększone spożycie może przynieść korzyści terapeutyczne. Należą do nich, na przykład, autoimmunologiczne zapalenie tarczycy czy choroba Gravesa-Basedowa. W niniejszej pracy chciałabym skupić się na potencjalnej roli selenu w chorobie Hashimoto.
W jednym z badań śledzono zależność pomiędzy suplementacją selenu w postaci 200 μg selenianu sodu u pacjentów leczonych lewotyroksyną a stężeniem przeciwciał anty-TPO oraz anty-TG. Wykazano, iż dodatkowa podaż pierwiastka obniżyła stężenie przeciwciał anty-TPO o 40% w stosunku do osób przyjmujących placebo. Zmniejszyła się także echogeniczność tarczycy a u pacjentów poddanych suplementacji wykazano lepsze samopoczucie w stosunku do grupy kontrolnej. W innym doświadczeniu, w którym oceniano wpływ długotrwałej (9 miesięcy) podaży selenu, tym razem w postaci 200 μg selenometioniny, u pacjentek  leczonych lewotyroksyną oraz chorujących na autoimmunologiczne zapalenie tarczycy wykazano gwałtowny spadek stężenia przeciwciał, lecz trend ten obserwowano tylko do 6 miesiąca leczenia (26,6% po 3 miesiącach, 26,2% po 6 miesiącach i 3,6% po 9 miesiącach).
Na pozostałe wskaźniki funkcji tarczycy jak stężenie hormonów T3, T4, poziom TSH oraz przeciwciał anty-TG w badaniach dotyczących choroby Hashimoto suplementacja ma słabiej poznany wpływ. Jednak oprócz zaproponowanego wyjaśnienia mechanizmu leżącego u podstaw endemicznego kretynizmu śluzowatego w Zairze istnieje też inny związek pomiędzy selenem a występowaniem chorób tarczycy. Chińscy naukowcy przeprowadzili badanie obejmujące łącznie 6152  pacjentów. Pierwsza grupa licząca 3038  osób zamieszkiwała tereny o optymalnym stężeniu selenu w glebie, natomiast druga obszary ubogie w ten pierwiastek. Autorzy doszli do wniosku, że częstość występowania chorób tarczycy była znacznie niższa w grupie zamieszkującej ziemie o wyższej koncentracji pierwiastka.

Czy suplementacja selenu jest niezbędna każdemu?

Prawidłowa i zbilansowana dieta, co warte podkreślenia w dobie nadużywania suplementów diety, winna w zupełności pokrywać zapotrzebowanie na ten mikroelement dla przeciętnego człowieka, zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, iż de facto spożycie selenu w Europie nie odbiega od norm przyjętych przez WHO. Jest jednak niższe od wartości rekomendowanych przez amerykańską FDA. Jak więc dostarczać wskazany pierwiastek z dietą?
Świetnym źródłem selenu są orzechy brazylijskie, zboża, jajka, ryby i owoce morze oraz mięso i podroby. Warto przy tym wspomnieć, że selenometionina – obok selenocysteiny jedna z najlepiej przyswajalnych form mikroelementu – znajduje się w szczególności w zbożach, których dostępność jest w naszych warunkach niemalże nieograniczona. W kromce pełnoziarnistego chleba znajdziemy, przykładowo, 13 ug selenu. Jednak to przecież nie jedyne bogate źródło omawianego pierwiastka. W 6-8 orzechach brazylijskich spożyjemy nawet 544 μg selenu, 1 jajko to około 15 μg, 85 g halibuta zawiera go 47 μg, a 85 g tuńczyka aż 92 μg. Zdrowa, zbilansowana dieta jest więc kluczem do odpowiedniej podaży tego mikroelementu i zachowania dobrej sprawności naszej tarczycy (i nie tylko jej)!

Podsumowanie

Optymalne stężenie selenu odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu funkcji immunoendokrynnej, metabolizmie i homeostazie komórkowej. Niektóre z jednostek chorobowych tarczycy jak autoimmunologiczne zapalenie tarczycy czy choroba Gravesa-Basedowa zdają się mieć związek z jego zawartością w ustroju. W badaniach naukowych wykazano wpływ suplementacji selenu na poprawę parametrów laboratoryjnych u pacjentów z wymienionymi schorzeniami. Potrzeba jednak dalszych prac, aby móc zawrzeć taką formę podaży pierwiastka w rekomendacjach leczenia chorób tarczycy. Chwilowo znajdziemy ją więc jedynie w zaleceniach odnośnie orbitopatii Gravesa wydanych przez EUGOGO (European Group On Graves’ Orbitopathy).
Tymczasem nie stwierdza się niedoborów selenu w populacji europejskiej, w związku z czym osobom zdrowym winna wystarczyć zbilansowana dieta uwzględniająca spożycie zbóż, orzechów brazylijskich czy ryb.

Piśmiennictwo:

  1. Ventura M, Melo M, Carrilho F. Selenium and Thyroid Diesase: from Patophysiology to Treatment. Int J Endocrinol2017; 2017:1297658. doi: 10.1155/2017/1297658. Epub 2017 Jan 31
  2. Selenium – Fact Sheet for Health Professionals. National Institutes of Health Office of Dietary Supplements. https://ods.od.nih.gov/factsheets/Selenium-HealthProfessional/ (ostatnia aktualizacja: 26.03.2021).

O autorce:
Marta Bukowska – studentka V roku kierunku lekarskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. Pasjonatka zdrowego stylu życia. Była zawodniczka Kadry Narodowej w pływaniu synchronicznym. Interesuje się treningiem siłowym, dietetyką i fotografią. W przyszłości pragnie zostać endokrynologiem. Swoim podejściem do życia chce zarażać innych i motywować ich do zmian nawyków. Stara się udowadniać, że chcieć to móc!